Moeilijke interacties tussen patiënt en therapeut: het principe van de ‘Betrokken Getuige’ als leidraad

Een moeilijk gesprek. Een moeilijk moment. Een moeilijke patiënt. Als therapeut werk je niet enkel met het fysieke deel van de mens. Je werkt evenzeer met de mentale en emotionele mens. We hebben allemaal al consultaties meegemaakt waar de interactie niet optimaal was, zowel vanuit de zorgverlener als de patiënt. Niemand heeft de intentie om een moeilijke situatie te creëren maar misverstanden kunnen snel ontstaan… en ontaarden soms in een allesbehalve comfortabele communicatie.

Het verschil tussen intentie en betekenis

Elke dag beleef je diverse wisselwerkingen tussen jezelf en je patiënt. Uitdagende interacties ontstaan door verschillen in verwachtingen, perceptie of communicatie. Deze discrepanties worden veroorzaakt door jezelf als zorgverlener, je patiënt of door beiden. Een paar voorbeelden:

De therapeut:

• informeert de patiënt over zijn conditie zonder zorg te dragen voor een veilige omgeving of in het bijzijn van derden (collega’s, andere patiënten);
• brengt een moeilijke boodschap zonder enige empathie of voldoende morele ondersteuning voor de patiënt;
• geeft vreemde non-verbale signalen, bijvoorbeeld door te focussen op zijn computerscherm of notities, zonder oogcontact of aangepaste gebaren, of met afstandelijk stemgebruik;
• spreekt in algemene termen, niet voldoende specifiek of met ambigu taalgebruik.

Anderzijds bestaan er situaties waarbij de patiënt:

• dokter Google heeft geraadpleegd en zo overtuigd is geraakt van een eigen verklaring over bepaalde aandoeningen en behandelingen;
• het gevoel heeft dat hij niet gehoord wordt en zo gefrustreerd raakt;
• de diagnose, testresultaten of voorgestelde behandeling niet accepteert;
• de aanbevelingen en instructies van de therapeut niet of verkeerd opvolgt en zo gefrustreerd raakt over de progressie van de behandeling;
• focust op wat er verkeerd is in plaats van de aandacht te richten op vooruitgang.

Hoewel zowel therapeut als patiënt de intentie hebben om samen te werken naar een gewenste uitkomst, blijkt dat in de praktijk niet altijd even makkelijk.

Bovendien zijn er randfactoren die deze interacties nog extra bemoeilijken, zoals:

• medische historiek
• verwachtingen
• persoonlijkheid
• belemmerende overtuigingen
• religieuze overtuigingen
• financiële toestand
• taalbarrières
• gebrekkige communicatievaardigheden
• lange werkuren
• slaapgebrek
• persoonlijke problemen
• gebrekkige documentatie of wetenschappelijke onderbouw
• tijdsgebrek

Als professioneel zorgverstrekker is het dan ook belangrijk om je bewust te zijn van systemische of interpersoonlijke factoren en daar rekening mee te houden. Het is des te belangrijker om in het moment van de interactie zélf voluit aanwezig te zijn voor je patiënt en zorg te dragen voor zowel de fysieke als mentale en emotionele toestand van je patiënt.

Aandacht voor jezelf, de ander, de relatie

Een mooi principe hierbij is de ‘Betrokken Getuige’. Daarbij balanceer je je aandacht tussen de drie ‘partijen’ die in elke interactie aanwezig zijn:

• jezelf — ben ik OK?
  Hoe voel ik mij? Wat kan ik doen om zelf rustig, open en gebalanceerd te zijn?
• de ander — is de ander OK?
  Hoe voelt die zich? Op welke manier kan ik het voor de ander makkelijk maken om barrières te overstijgen, open en aandachtig te blijven?
• de relatie — zijn wij OK?
  Hoe is onze wisselwerking? Op welke manier is die veilig en gepast? Hoe kan ik ervoor zorgen dat de juiste en nodige informatie vlot doorstroomt.

Door je bewust te worden van het proces bij jezelf, de ander én het geheel kan je tegelijk verbinding maken met je patiënt én afstand houden. Je bent zowel participant van de interactie als getuige van de interactie.

Dit principe komt ruimschoots aan bod in het onderdeel ‘Interpersoonlijke communicatie’ van de Tweedaagse Training Online en Interpersoonlijke communicatie. Tijdens deze training leer je handige principes en technieken waarmee je de interactie en verstandhouding met je patiënten naar een hoger niveau tilt. Zo neem je een pak stress-triggers weg en zorg je voor je patiënt als mens in zijn totaliteit.